Πολλοί ἀπό τούς κρατούμενους πού πρόκειται νά ἀποφυλακιστοῦν σέ σύντομο χρονικό διάστημα νιώθουν ἔντονο ἄγχος ἀναλογιζόμενοι τίς δυσκολίες πού ἀκολουθοῦν στήν πραγματική ζωή. Στη ζωή ἔξω ἀπό τήν φυλακή ὅπου ὑπάρχουν καί οἱ πραγματικές εὐθύνες. Κατά τήν διάρκεια τῆς κράτησης οἱ πιό πολλοί κρατούμενοι ἀφοῦ περάσουν κάποιο στάδιο ἄρνησης καί ἕως ὅτου φτάσουν στήν φάση τῆς ἀποδοχῆς τῆς ποινικῆς κυρίως πραγματικότητάς τους, ἀποκτοῦν καί παγιώνουν στρεβλές ἀντιλήψεις καί στάσεις ἀπέναντι στήν ὁμαλότητα πού γνωρίζουν ὅλοι οἱ ὑπόλοιποι. Στερούμενοι τήν ἐλευθερία τους καί ἀπέχοντας ἀπό τήν κοινωνική ζωή καί τίς ἰδιωτικές ἀσχολίες τους ἀπέχουν ἀπό τίς ἐξελίξεις καί τό κοινωνικό γίγνεσθαι, ἀγνοώντας ἀκόμη καί δεδομένα πού ἀφοροῦν τήν οἰκογένεια ἤ τά προσφιλῆ τους πρόσωπα. Περιέρχονται σέ μιά κατάσταση νευροπροσαρμογῆς εἰδικά οἱ μεγαλοποινίτες καί ταυτίζονται σέ πολύ μεγάλο βαθμό στόν τρόπο ζωῆς τῆς φυλακῆς μέχρι τό σημεῖο τοῦ νά μήν μποροῦν νά ἀναγνωρίσουν ἄλλη πραγματικότητα. Ὡς ὁμοτράπεζοι καί ὁμόκλινοι συγχρωτίζονται μέ ἄλλους κρατούμενους περνώντας ἀπεριόριστο χρόνο μαζί τους, μαθαίνουν καί μιλοῦν τήν δική τους γλώσσα μέ ἰδιαίτερους κωδικούς ἐπικοινωνίας. Ὅταν πλησιάζει ἡ ὥρα τῆς ἀποφυλάκισης, ἀρχίζουν νά δίνουν σημασία σέ θέματα ἐκτός φυλακῆς καί προβληματίζονται ἔντονα γιά τήν πορεία τῆς κοινωνικῆς τους ἐπανένταξης. Θά κληθοῦν νά πάρουν θέση σέ προβλήματα πού μέχρι τώρα ἀντιμετωπίζονταν ἤ ἐπιλύονταν ἀπό ἄλλους καί πολλές φορές χωρίς τήν δική τους συναίνεση. Ἀκόμη καί στίς περιπτώσεις πού ἐχορηγοῦντο τακτικές ἄδειες, οἱ κρατούμενοι ἐξέρχονταν ἀπό τίς φυλακές ὡς τουρίστες -ἐπισκέπτες περισσότερο, πού ἐπισκέπτονται ἕναν ἄγνωστο γιά αὐτούς κόσμο καί ὄχι σέ αὐτό πού γνώριζαν . Σέ πολλές περιπτώσεις μάλιστα ἀνακαλύπτουν ὅτι τά πράγματα ἐξελίχθηκαν καλύτερα χωρίς τήν δική τους συμβολή καί ἐπιστασία. Χαρακτηριστικό εἶναι τό παράδειγμα ἑνός κρατουμένου πού αἰτεῖτο συνεχῶς τακτική ἄδεια σέ μιά ἐποχή ὅπου ἡ ἄδεια χορηγοῦνταν μέ δυσκολία – στήν ἀρχή τοῦ θεσμοῦ. Ὡς κύριο ἐπιχείρημα προέβαλε διαρκῶς τίς ἔντονες καί ἔκτακτες ἀνάγκες πού ἀντιμετώπιζε ἡ οἰκογένειά του. Συγκεκριμένα ἔλεγε ὅτι ἡ σκεπή ἔμπαζε καί ἤθελε ἐπιδιόρθωση καί ὅτι ἔπρεπε νά κοποῦν ξύλα ἐνόψει τοῦ χειμώνα. Τελικά τοῦ χορηγήθηκε ἡ ἄδεια καί ὅταν ἐπέστρεψε ἦταν κατηφής καί ἀμίλητος. Ρωτήθηκε γιά αὐτή τή στάση του καί ἀπάντησε ὅτι αἰσθανόταν ἄχρηστος καί βάρος στήν οἰκογένειά του. Συνειδητοποίησε ὅτι ἡ σκεπή εἶχε ἐπισκευαστεῖ μέ τόν καλύτερο δυνατό τρόπο, ὅτι ξύλα εἶχαν κοπεῖ γιά τά ἑπόμενα τρία χρόνια καί ὅτι ὁ μεγάλος υἱός του ἐργαζόταν καί ἔφερνε εἰσόδημα στήν οἰκογένεια. Τά πράγματα δηλαδή πῆγαν καλύτερα ἀπό ὅτι τό διάστημα πρίν τήν φυλάκισή του καί ὅ,τι ὁ ἴδιος μᾶλλον ἦταν τό ἐμπόδιο καί ἡ πηγή τῆς δυσλειτουργίας. Ἔχοντας αὐτή τήν ἐπίγνωση συχνά προκαλεῖται σέ αὐτούς τρόμος καί ἀνησυχία γιά τό διάστημα πού ἀκολουθεῖ τήν ἀποφυλάκιση. Πρέπει ὁ κρατούμενος νά ἀποδείξει ὅτι εἶναι ἱκανός, ὅτι ἔχει σχέδιο καί ὅτι δύναται νά τό δρομολογήσει μέ ἐπιτυχια (…). Ἔτσι ἡ κατάσταση ἄγχους φτάνει μέχρι τήν ψυχική ἀνισορροπία καί τά πράγματα δέν ἐξελίσσονται ὁμαλά. Σύνηθες ἀποτέλεσμα εἶναι ἡ ὑποτροπή σέ ὅ,τι ἀφορᾶ ἐπιστροφή στήν φυλακή, διάλυση ἥ χειροτέρευση τῶν σχέσεων, ἀπόσυρση- ἐγκατάλειψη ἑαυτοῦ… Ὁ ἀγώνας του εἶναι τεράστιος γιά νά διατηρήσει κεκτημένα πού γιά ἄλλους ἀποτελοῦν θεμελιακά αὐτονόητα. Ἡ προσπάθεια αὐτή δυσκολεύει περισσότερο γιά ὅσους αἰσθάνονται στιγματισμένοι. Τό κίτρινο χαρτί πού συνοδεύει τόν ἀποφυλακισμένο μοιάζει δυσβάσταχτο ἐμπόδιο στήν προσπάθεια γιά ὁμαλή κοινωνική ἐπανένταξη ὅπως καί οἱ ὅροι πού μπορεῖ νά τό συνοδεύουν. Γιά τήνκαλύτερη κοινωνική ἐπανένταξή του ὁ ἀποφυλακισμένος χρειάζεται ἀμέριστη στήριξη καί ἐνεργοποίηση τῶν δικῶν του δυνάμεων ἀλλά καί τῶν ὑπαρχουσῶν δομῶν. Πρῶτα ἀπό ὅλα πρέπει νά προβλεφθοῦν στοιχεῖα προεπανένταξης ἤδη ἀπό τό τελευταῖο στάδιο τῆς κράτησης. Γιά νά γίνει αὐτό εἶναι ἐπιτακτική ἀνάγκη νά γίνουν περισσότερες προσλήψεις ἐπαγγελματιῶν ψυχοκοινωνικῆς στήριξης , τόσο μέσα, ὅσο καί ἔξω ἀπό τήν φυλακή καί μέ δεδομένη τήν συνεργασία τους γιά προσφορά συντονισμένων καί καλύτερων ὑπηρεσιῶν. Ἡ ἐλαστικοποίηση τοῦ θεσμοῦ χορήγησης τακτικῶν ἀλλά καί ἐκπαιδευτικῶν ἀδειῶν, ἐξαιρουμένων ἴσως κάποιων ἀδικημάτων καί ταυτόχρονη ἐνίσχυση τοῦ θεσμοῦ ἡμιελεύθερης διαβίωσης. Ἔκτιση ἐναλλακτικῶν ποινῶν (ἐλεγχόμενο βραχιολάκι, κοινωφελής ἐργασία, δικαστικός συμβιβασμός βάσει ἐπανορθωτικοῦ δικαίου κ.ἄ.) Ἐνίσχυση καί δημιουργία θεσμῶν σχετικῶν μέ κοινωνική ἐπανένταξη μέ ἀπορρόφηση κονδυλίων ΕΣΠΑ καί εἰδική πρόβλεψη στόν οἰκονομικό προϋπολογισμό. Δημιουργία ὑποδομῶν ἐκμάθησης τεχνικῶν δεξιοτήτων μέσα στίς φυλακές μέ τήν δυνατότητα πιστοποίησης ἐκμάθησης, ὡς πραγματικό ἐφόδιο γιά τήν μελλοντική κοινωνική ἐπανένταξη. Δημιουργία ξενώνων φιλοξενίας γιά τούς πλέον ἄπορους προκειμένου νά ἀνακουφιστοῦν τό διάστημα μετά τήν ἀποφυλάκιση. Τό κοινωνικό κράτος ὀφείλει νά ἀνταποκριθεῖ στίς προκλήσεις τῶν καιρῶν καί ἡ πολιτεία νά ἀναλάβει τίς εὐθύνες της. Αὐστηρή ἀλλά καί δίκαιη ὅπου χρειάζεται, χωρίς ἐκδικητικότητα καί δείχνοντας τό καλό της πρόσωπο προσφέροντας ἐλπίδα καί ἐπενδύοντας στούς ἀνθρώπους. Ὅσοι ξεφεύγουν ἀπό τήν φυλακή, τούς κερδίζει ἡ κοινωνία καί ὅσοι πιό πολλοί σωθοῦν, τόσο πιό εὔρωστη καί προοδευτική κοινωνία ἔχουμε.